Номын тухай

Орчуулагчийн үг

"Өнгөрсөн бүхэн удмынхны нь зүрх сэтгэлд оршин сэргээгдэж байдаг юм" Л.Гумилев.

Энэхүү алдарт бүтээлийг Монгол Улсынхаа ард иргэдийг гэгээрүүлэн боловсруулж, хүмүүнжүүлэх агуу их үйлсэд бүхий л хүч бололцоо, эрдэм оюунаа дайчлан, нэгэн насныхаа ухамсарт амьдралаа зориулсаар ирсэн "анхан шатны багш" нарыг бэлтгэсээр байгаа "Архангай аймаг дахь Багшийн сургууль"-ийнхаа түүхт 60 жилийн ойдтөгсөгчийнх нь хувьд зориулан, зориглон орчуулав. Энэ номыгтунгаан шүүхболон туурвихад мөн сургуулийн 1973 оны төгсөгч, Монгол Улсын зөвлөх багш Хөхийн Батхүү өөрийн хүч хөдөлмөрийг харамгүй зориулсан хамтын бүтээл билээ.

Дэлхийн нэрт эрдэмтэн Л.Н.Гумилевын энэхүү бүтээл нь "Дэлхийн түүх"-ийг өөрчилж жинхэнэ үнэнээр нь гаргаж ирснээрээ үнэлж баршгүй ач холбогдолтой юм. Дэлхийд Монголын түүхийг санаатайгаар, зориуд ихэд бурангуй суртчилж байсныг няцааснаараа (8 - 19-р зууны үеийн нийтлэлчид, сэтгэгчид өөрсдөө судалж мэдэж чадаагүй зүйлээ дэгсдүүлэн дэвэргэжээ.

...Ер нь "Хүн нар болон Монголууд - балиар бохир зэрлэгүүд", харин грекүүд тэдэнтэй нөхөрлех юм бол, дорнын загалмайтнууд "бурхан ч өөрөө бөөлжмөөр тийм тэрс шашинтнууд болно" гэсэн үнэмшил итгэл оршиж байв...

... .Хэрэв өнгөрсөн зуунд түүхчид Чингисийн Монгол улс болон түүний удмынхан тэдний ертөнцийг эзлэх гэсний хар гайн үрээр, Монголын эзлэн түрэмгийлэл "царцааны нүүдэл мэт", олон тооны бөөгнөрсөн сүрэглэлтээр урагш хөдлөн түрж, өөрийн замд таарсан соёл, гэгээрлийн бүх зүйлс болон яагаад ч юм, хүчин мөхөсдсөн суурьшмал улс орнуудыг устгасан гэдэгт огт эргэлздэггүй байсан бол, бидний үед хэвшин тогтсон үзэл баримтлалын эсрэг чиглэгдсэн, Монголын болон тэдний хөршүүдийнх нь талаарх мэдлэг хуримтлагдлаа. Л.Г.)

Монгол хүмүүн бидний хувьд түүнд үеийн үед талархан хөшөөг нь алтаар босгож, мөнхжүүлүүштэй санагдана.Монголуудын өгөөмөр цайлган сэтгэл, нийтэч, үнэнч шударга, хэлсэндээ хүрдэг, бусдыг хүлээн зөвшөөрч чаддаг зан болоод Оросыг Барууныхны түрэмгийллээс халхлан хамгаалж, тархай бутархай эв нэгдэлгүй жижигхэн вант улсуудаас их гүрэн болгосон түүхэн их гавьяа, Монгол (Татаар) хүмүүс Орос орны тусын тулд хичнээн их зүйл хийснийг ч харуулсан байна.

Татаарууд Оросыг Литваас, "хоньчин сааж, ноосыг нь хяргахын тулд, сүргээ чононоос хамгаалахтай яг адилхан" хамгаалж байв. Татаарууд өөрийгөе авраад ч зоссонгүй, Оросыгдээрхдурдсанхувьтавилангаасхалхланхамгаалжээ. Энэтухай бодоход ч, аймшигтай санагдана.

Ордтой холбоотон болсноор папын Европын дорно зүгийн өнгөлзлегө халдлага замхарсан билээ.

Монголын түүхчдийн үнэн нүүр царайг ч илэн далангүй шүүмжлэн: "Монголын түүхчид түүхээ зөвхөн угсаа гарвал талаас нь сонирхсон болохоос, улс төрийн үйл явдал, нийгмийн нөхцөл байдал, соёлын ахиц дэвшил анхаарлынх нь гадна үлджээ" гэжээ. Мөн манай түүхэнд огт дурдагдалгүй хаягдсан "Хөх-Орд", "Цагаан-Орд" улсуудын талаар "нээж" өгчээ.

Мөн бидний өөрсдийнхөө өвөг, дээдэс хэмээн батлаад байгаа Хүн нарын талаар европынхны үзсээр ирсэн үзэл баримтлалыг ч: "Харин "Хүн нарыг эрт дээр үед ч, одоо ч европынхноос дор, чадал мөхөс, үнэ цэнэгүй угсаатан" гэж үзэх шалтаг гаргажбайсан нь харагдаж байна. Харин ч эсрэгээрээ ажээ. Хүн нар, табгач, тюркүүд нь ухаалаг, арга сүйхээтэй байсныг хүлээн зөвшөөрех ёстой. Тэд эргэн тойрныхоо ард олонд тэдэнтэй адилгүй ч гэсэн, өөрсөдтэйгөө адилхан тэгш хандаж байжээ. Тэд хедөөний зэрлэг үзэл суртлыг бий болгоогүй юм. Үүнийхээ хүчээр тэд хүчээр сул байсан ч, бүхэл бүтэн зууны тэмцлийг тэсэн сөрөн зогсож, ялан дийлж, хөршүүдээ устгахгүй байх зарчмыг баталгаажуулж, өөрийн газар нутаг эх орон, соёл - түүхэн уламжлал, гал голомтоо хамгаалан бататгажээ" хэмээн няцаан дүгнэсэн байна.

Би энэ номыг орчуулахдаа зохиогчийн нэрлэсэн нэр томьёог ихэвчлэн уг эхээр нь авахыг хичээсэн боловч, зарим нэгийг нь өөрчиллөө. Тухайлбал: "яса"- "Их засаг хууль", "Хорезм"-ыг "Сартуул", "Татар"-ыг "Татаар", "тангут"-ыг "Тангад", "араб"-ыг "араав", "тюрк"-ийг "түрк", зуунуудын ром тоогоор бичсэнийг арааваар бичсэн зэргийг дурдъя.

Би их эрдэмтнийг шүүмжлэхэд сачий хүрэхгүй ч, "Ойрадыг Монгол гэж үзээгүй" зэрэг тогтсон үзлээс гажсан ганц нэгэн зүйл ч ажиглагдсаныг хэлэх нь бараг илүүц биз.

Тулгарсан нэр томьёонуудыг тайлбарлан хаалтанд хийлээ.Мөн "Монгол,Монголууд"хэмээн ихэнх хүмүүсийн нэрлэж, бичдэгээс өөрөөр, үндэс угсаагаа хүндлэн дээдлэх санаа агуулан том үсгээр бичив. Бас "чууд", "чүүд" дагавруудыг буруу хэрэглэж ирснийг залруулахыг хичээн, "киевийнхэн", "москвагийнхан", "германууд" гэх мэт бичив.

Лев Николаевич шинжлэх ухаанд олон шинэ нээлт хийж, нэр томьёог оруулсан хүн. Түүний гаргасан олон нэр томьёоноос зөвхөн ганцхан "пассионар" гэдгийг нь өөрийнх нь үгээр хүргэвээс : "Пассионар байдал" гэж нэрлээд байдаг - асар их эрэлхэг зориг, биеийн тэсвэр хатуужил, амьд биетийн биохимийн энергийн цэнэгийн илрэлтэй байх хэрэгтэйг хэлж буй билээ" гэжээ.

Алдарт эрдэмтний знэхүү хосгүй бүтээл нь Монгол хүмүүнд их түүхээ үнэнээр нь ойлгож мэдрэх, бахархах, эх оронч үзэл санааг төлөвшүүлэхэд тодорхой орон зай эзлэх биз.

Энэхүү маш их сонирхолтой бүтээл уншигч Таны мэдлэгийн санд дусал болон шингэх болтугай!

Орчуулагч: Жалайр овогт, МУСТА, хурандаа Чулуунбатын Алтангэрэл

Редактор; Иххойд овогт, Монгол Улсын Зөвлөх багш Хөхийн Батхүү